داستان رودخانه مکونگ: سدسازی و اثرات بیرونی آن

نیم ساعت آخر کلاس اقتصاد برای سیاست‌گذاری به بررسی اثرات بیرونی سدسازی‌های چین روی رودخانه‌ی مکونگ اختصاص داشت. استادمان از دکتر یو شیانگ لی از دانشگاه علوم و فناوری هنگ‌کنگ دعوت کرده بود که بیاید و عرض نیم ساعت یکی از آخرین مقالاتش در مورد اثرات سدسازی چین بر روی رودخانه‌ی مکونگ را ارائه بدهد.

رودخانه‌ی مکونگ رودخانه‌ی بسیار طویلی است که از کوهستان‌های چین آغاز می‌شود و با عبور از میانمار، تایلند، لائوس و کامبوج به ویتنام می‌رسد. حیات و زندگی میلیون‌ها نفر در این ۶ کشور به این رودخانه‌ی پرآب وابسته است. چین بالادست‌ترین کشور در راه این رودخانه است. از سال ۱۹۹۰ تا به الان حدود ۱۱ سد هم بر این رودخانه ساخته است. دو تا سد Xiaowan و Nuozhadu جزء بزرگ‌ترین سدهای جهان هستند که در سال‌های ۲۰۰۹ و ۲۰۱۴ بر روی رودخانه‌ی مکونگ ساخته شدند و عملا اثرات بیرونی فراتر از تصوری روی کشورهای پایین‌دست داشته‌اند.

برای من ارائه‌ی بسیار جذابی بود. هم از این منظر که چطور آن سه چهار تا نمودار اقتصادی خیلی ساده‌ی تئوری تولیدکننده و اثرات بیرونی می‌توانند چنین کاربردهایی داشته باشند و هم از این منظر که ایران هم به شدت با این مسئله در مورد کشور افغانستان روبه‌رو است. رودهای هیرمند و هری‌رود در افغانستان قرار دارند. استان‌های سیستان و بلوچستان و خراسان‌‌ ایران برای حیات خودشان وابسته به این دو رودخانه هستند. افغانستان بر روی هیرمند سد ساخته است و عملا حیات روزمره را از مردم سیستان و بلوچستان گرفته است. اردیبهشت امسال هم که مشهد رفته بودم به این فکر می‌کردم که این شهر هم ناپایدار است و احتمالا تا ۱۰ سال آینده سدسازی‌های احتمالی افغانستان حیات را از این شهر هم دریغ کند… البته که می‌شود برایش چاره‌اندیشی کرد.

باری، ارائه‌ی دکتر لی برای من بسیار جذاب بود. از داده‌ها به زیبایی استفاده کرده بود تا اثرات سدسازی‌های چین را با عدد و نمودار نشان بدهد. خلاصه و نتیجه‌ی کارش این بود که در سال‌های عادی سدسازی‌های چین باعث پیوسته شدن جریان آب در رودخانه‌ی مکونگ شده است. منطقه‌ی جنوب شرق آسیا دو فصل بیشتر ندارد: خشک و تر. در فصل‌های تر رودخانه‌ها ناآرام می‌شوند و احتمال سیل زیادتر است. سدسازی‌های چین باعث شده است که در سال‌های عادی که فصل خشک و تر به اندازه‌ی طبیعی خودشان هستند سیل و سیلاب در فصل‌های تر کم شود و در فصل‌های خشک هم جریان پیوسته‌ی آب برقرار باشد. اما امان از زمانی که طبیعت حالت عادی خودش را ندارد…  در سال‌های خشکسالی، اثرات منفی خشکسالی برای مردمان کشورهای پایین‌دست چند برابر حالتی است که چین بر رودخانه‌ی مکونگ سد نساخته بود. در دو سالی که بعد از سدسازی‌های چین خشکسالی رخ داده است به خصوص ویتنامی‌ها که آخرین کشور پایین‌دست رودخانه‌ی مکونگ هستند به شدت در مضیقه قرار گرفته‌اند.

سایت شخصی آقای یو شیانگ لی:

https://sites.google.com/site/leiyhecon/home

متن مقاله‌:

https://www.dropbox.com/scl/fi/okjonjdcuitgslps5af8l/Dam_mekong_Jan25.pdf?rlkey=dvu8y8n36vn9l4vhzp4roobxn&e=1&dl=0